1. Финансылык сабаттуулук эмне үчүн керек?
Финансылык сабаттуулук — бул мүмкүн болгон финансылык кесепеттерди билип, финансылык билимин практикада колдонуу үчүн зарыл маалыматтарды алууга, түшүнүүгө жана баа берүүгө адамдын жөндөмдүүлүгү.
• Адам жашоосунда көптөгөн чечимдерди кабыл алат жана ошол чечимдер адамдын жашоосуна таасир тийгизет. Чечимдер ар дайым туура болбой калышы мүмкүн. Көп учурда туура чечим кабыл алыш үчүн адамга туура маалымат керек. Изилдөөлөргө ылайык финансылык чечимдер эң эле оор болот экен. Буга кошумча, бул чөйрөдө көптөгөн алдамчылар бар, ошол эле финансылык пирамидалар элдин акчасын уурдап жатышат. Карызга акча алуучулар өз укуктарын жана жоопкерчиликтерин толук түшүнбөстүгү үстү-үстүнө кредит алуу көйгөйүнө алып келет.
Ошондуктан, Финансылык сабаттуулук туура финансылык чечимдерди кабыл алуу жана акыры жеке финансылык бакубаттуулукка жетүү үчүн керек.
Финансылык сабаттуулук:
— Адам карыз албай жашоосу үчүн;
— Мээнет менен тапкан акчасын алдамчыларга (финансылык пирамидаларга) тарттырып жибербөөсү үчүн;
— Финансылык кызматтарды/продукттарды колдонууда өзүнө көбүрөөк пайда боло тургандай колдонуусу үчүн керек.
Эң негизгиси, финансылык сабаттуулук адамдын финансылык бакубаттуулугуна жол ачып ал болсо өз кезегинде бактылуулукка шарт түзөт. Бактылуулуктун бир бөлүгү финансылык ресурстардын жетиштүү болуусунда экенин талашсыз.
2. Финансылык жактан сабаттуу болуунун кандай артыкчылыктары бар?
Финансылык жактан сабаттуу болуунун көптөгөн артыкчылыктары бар:
- Финансылык сабаттуулук адамдын финансылык жактан жакшы жашоосуна өбөлгө түзүп, анын финансылык иш чөйрөсүнө тартылуу (инклюзивдик) деңгээлине таасир этет,
- Ылайыктуу жана алгылыктуу финансылык кызматтарды сунуштаган адилеттүү жана натыйжалуу иштеген финансы мекемелерин, керектөөчүлөрдү (финансы-кредит уюмдардын клиенттерин) коргоо системасын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, ал эми булар өз кезегинде финансылык кызматты керектөөчүлөргө финансылык көз боёмочулуктан коргоону камсыз кылат.
- Ошондой эле эң негизгиси, сизден үлгү алган балдарыңыз дагы сөзсүз түрдө акчаны туура башкарууну өздөштүрө алат
3. Финансылык сабаттуулукка кантип жетсе болот?
Финансылык сабаттуулуктун деңгээли финансылык билим алуунун жыйынтыгында жогорулайт, бул процесстин алкагында жарандар финансылык продукттар жана кызматтар боюнча түшүнүгүн арттырып, бул багытта финансылык аракеттердин көндүмдөрүнө ээ болот.
Финансылык сабаттуулукту жогорулатуу жалпы эле адамдын сабаттуу болушундай эле ошол жаатта атайын билим алуу процесси десек болот.
Азыркы учурда калкка финансылык сабаттуулукту жогорулатууда көптөгөн ресурстар бар. Алар ар кандай популярдуу китептер, окуу китептер, онлайн ресурстар, атайын теле жана радиоберүүлөр.
Кошумчалай кетсем, Өкмөт тарабынан бекитилген 2016-2020 жылдарга Кыргыз Республикасынын калкынын финансылык сабаттуулугун жогорулатуу программасынын координатору катары Улуттук банк аныкталган. Ушул Программаны аткарууда Улуттук банк калкты көз карандысыз, объективдүү жана сапаттуу финансылык маалымат менен камсыз кылуу максатына жетүүдө көптөгөн иш-аракеттерди кылды. Мисалы, кичинекей балдарга арналган Акча алиппесинин 5 сериясын жана жыйнагын иштеп чыкты жана басып чыгарды, (8-11 класстарга арналган) «Жаштардын кирешелерди пайдалануу жана сактоо» жана «Финансылык көз карандысыздыгына ачкыч» (10-11 класстарга арналган) окуу-методикалары иштелип чыккан. Буга кошумча атайын Финсабат деген телеберүүлөр ММК аркылуу берилип келет.
4. Үй-бүлө финансылык сабаттуулук боюнча эмнелерди билүү керек?
Үй-бүлөнүн бардык мүчөлөрү финансылык сабаттулук 21-кылымдагы критикалык жашоо көндүмү катары белгиленгенин билүү керек. Ошондуктан, ата-энелер өзүлөрү да үйрөнүп балдарына эртерээк үйрөткөнү жакшы болот.
Бириккен Улуттар Уюмунун Туруктуу Өнүгүү Максаттарынын эң биринчиси Жакырчылыкты жоюу деп аныкталган. Ал жагынан карасак, финансылык сабаттуулук жакырчылыкты жоюуга да салым кошо алат анткени адам жеке бюджетин түзүп, аны пландоо жана башкаруу менен, кирешенин белгилүү бөлүгүн топтоо жана аны туура инвестициялоо аркылуу финансылык эркиндикке жол ача алат.
Сиз дагы үй-бүлө менен биргеликте акчаны максатуу пайдалануу тууралуу план иштеп чыгып, ошого жараша аракет кылсаңыз натыйжалуу болот.
Ар бир үй-бүлө акчаны эсебин жүргүзүп, чыгашалары кирешеден ашып кетпөөсүн көзөмөлдөй алат. Ал үчүн бардык киреше жана чыгашаларды жазып туруш керек, б.а. үй-бүлөлүк бюджетти жүргүзүш керек. Акчаны рационалдуу колдонууга алып келет. Рационалдуу дегени бул жакшылап ойлонуу, бардык терс жана оң жагын карап, керектүү нерселерди сатып алып, керексиз нерселерден баш тартуу. Ай сайын кирешенин аз дегенде 10% топтоого калтырылыш керек. Топтоо үчүн банктан атайын депозиттик счет ачып ошол жака акчаны салып турса болот.Бул тууралуу кененирээк бул жактан окусаңыз болот. Келечектеги максаттарга насыя же карыз албай деле жетсе болот
5. Үй-бүлөдө финансылык сабаттуулукка жетүү үчүн кандай эрежелер аткарылуусу керек?
Ар дайым ал жөнүндө ойлоп, өзүңүздү жана бири-бириңизди мотивациялап туруш керек. Азыркы интернет заманында көптөгөн онлайн ресурстар бар. Ошолор аркылуу финансылык сабаттуулукту жогорулатуу болот. Кыргызстанда төмөнкү ресурстар колдонсо болот:
- www.finsabat.kg сайты. Анда кызык маалымат, пайдалуу макалалар, инструменттер жана тесттер бар, медиа-клуб бөлүгүндөгү 100-дөн ашуун видеороликтер бар;
- Фейсбукта Финсабат баракчасына катталып жаңылыктарды карап туруу;
- “Мои финансы” порталында https://moifinansy.finsabat.kg/ каржылык пландоо, топтоо боюнча ж.б. пайдалуу маалымат бар;
- Эл аралык эмгек уюмунун Финансылык сабаттуулук боюнча кыргыз тилиндеги онлайн курсун өтсө болот https://ecampus.itcilo.org/course/view.php?id=878&lang=ky
- Буга кошумча, ушул багытта адамдарга жардам катары китептердин ролу абдан маанилүү. Анткени китеп бул билимдин уникалдуу булагы катары адамга аз эле убакытта көп жылдан бери топтолгон билим менен тааныштыра алат экен. Көп учурда бир “туура тандалган” китеп сиздин ой-жүгүртүүңүздү, көз караштарыңызды өзгөртүп коюшу мүмкүн
- Ошондой эле, Улуттук банк, финансы-кредит уюмдар жана эл аралык өнөктөштөр менен юиргелешкен жыл сайын жаз жана күз айларында бардык региондордо Глобалдык акча жумалыгы жана Дүйнөлүк акча каражат топтоо күнү аттуу чоң иш-чаралар өткөрүлүп келет.
- Финансылык сабаттулук боюнча радио жана телеберүүлөрдөн көптөгөн маалымат алса болот.
Суроолорго Улуттук банктын Финансылык сабаттулук секторунун адиси Кубаныч Мусуралиев жооп берди.
Бул материалдарды дагы окууну сунуштайбыз:
Балаңыз акча жөнүндө эмне билиш керек?
Балаңызга акча топтогонду үйрөтүңүз